But, czy też skorupa (shell) to najważniejsza część rolek – odpowiada za komfort, trzymanie stopy oraz daje wsparcie stawu skokowego. Przy wyborze modelu rolek zawsze powinno się brać pod uwagę to, jak but leży na nodze. Jeżeli będzie dla Ciebie nieodpowiedni, to nawet jeśli pozostałe elementy rolek będą świetne, należy sobie dany model zwyczajnie odpuścić.
Zasadniczo możemy podzielić konstrukcję butów rolek na cztery podgrupy:
–Softboot, czyli miękki but wykonany w przeważającej części z dość miękkich materiałów, przytwierdzony do zewnętrznego szkieletu wykonanego z materiałów kompozytowych.
–Hardboot, czyli „tradycyjny” skorupowy but wykonany z kompozytu (potocznie – plastiku), w środku którego znajduje się but wewnętrzny (liner).
–But ze skorupą wewnętrzną, wykonaną z materiałów kompozytowych, włókien szklanych bądź węglowych (a często mieszanki jednych i drugich). Materiały użyte jako obszycie zazwyczaj są sztywniejsze niż w softbootach.
–Kompozytowy szkielet zakładany na „zwykły” but, przypominający wiązania snowboardowe – obecnie takie rolki wychodzą pod markami Xsjado oraz doop, dodatkowo firma Skike oferuje nartorolki z wiązaniami opartymi na podobnej koncepcji.
Hardboot zawsze posiada wyjmowany liner. Softbooty i buty ze szkieletem wewnętrznym najczęściej posiadają zintegrowaną wyściółkę, czyli nie mają oddzielnego linera – choć zdarzają się modele weń wyposażone (na przykład USD Carbon IV).
Do rolek doop oraz Xsjado wkłada się stopę w obuwiu sportowym. Pod marką Xsjado wychodzą także dedykowane do tych rolek buty, tzw. footwrap, zaprojektowane tak by jak najlepiej leżały w szkielecie. Poniżej zdjęcie przedstawiające taką konstrukcję. Objaśnienia poszczególnych terminów w dalszej części tekstu.
Rozbierając rolki na czynniki pierwsze, od góry w dół, jako pierwszy wyróżniamy element zwany cholewką (cuff).
Najczęściej jest to kompozytowy (rzadziej z włókien węglowych), wydzielony, ruchomy element przyczepiony do pozostałej części buta na nitach bądź śrubach. Odpowiada on za trzymanie stopy powyżej kostki i daje oparcie zapobiegające nadmiernemu gięciu się nóg w stawie skokowym. Są na rynku modele rolek (np. rolki hokejowe czy agresywne Adapt) nie posiadające zewnętrznego, wydzielonego cuffa – zamiast tego posiadają przedłużenie wewnętrznej skorupy, spełniające tę samą rolę.
Wyróżniamy dwa rodzaje cholewki – prosta, oraz z v-cut, czyli wycięta bardziej anatomicznie. V-cut daje lepszą ruchomość stawu skokowego w tył, podczas gdy prosta cholewka ją ogranicza. Obecnie większość nowych modeli rolek posiada mniej lub bardziej zaakcentowany v-cut.
Na cholewce znajduje się klamra bądź rzep, umożliwiające dobre objęcie nogi powyżej kostki.
Generalnie, im rolka ma dawać większą swobodę ruchu w stawie skokowym, tym cholewka jest bardziej filigranowa i niższa.
Dobrym przykładem są rolki Seba KSJ/Trix/WFSC – posiadają bardzo minimalistyczny „trójkąt” mający dawać wsparcie wyłącznie na boki. Z kolei buty do jazdy szybkiej nie posiadają cholewki w ogóle – but wychodzi tylko nieco ponad kostkę. Ma to na celu umożliwienie przyjęcia niższej pozycji i ułatwienie jazdy techniką double push.
Schodząc niżej mamy to, do czego przytwierdzona jest cholewka, czyli skorupę (shell) lub bazę szkieletu rolek. Ten element jest bardzo istotny ponieważ odpowiada za przełożenie siły odepchnięcia ze stopy na szynę. I tak, na sztywniejszym bucie łatwiej jechać szybciej, ale jest on mniej wygodny, szczególnie na nawierzchniach którym daleko od gładkości.
W rolkach z zewnętrzną skorupą odpowiada ona także za trzymanie stopy – poprzez jej sznurowanie. W skorupie jest umieszczony także shock-absorber, czyli elastyczna podkładka pod piętę, mająca dodatkowo tłumić wstrząsy. W rolkach jednoczęściowych, bez wymiennego linera, rzadziej się to stosuje – tu popularniejsze są dodatkowo pogrubione wkładki do buta, a w rolkach do slalomu czy jazdy szybkiej shock-absorber jest najczęściej nieużywany.
Rolki posiadają także zazwyczaj zapięcie 45 stopni na kostce, choć w rolkach hokejowych nie stosuje się go wcale, a w rolkach aggressive wiele modeli także go nie posiada ze względów praktycznych – w tym miejscu szybko się niszczy. Tym zapięciem na bucie może być rzep, częściej spotykany w przypadku softbootów, lub też klamra, stosowana zazwyczaj w przypadku konstrukcji harboot. Nie jest to jednak regułą – można natrafić w praktyce na dowolne konfiguracje rzepów i klamer w rolce.
Należy także pamiętać że to sznurowanie buta powinno odpowiadać w 90% za trzymanie stopy, a klamra bądź rzep na kostkę to jedynie element pomocniczy. Jeżeli po dobrym zawiązaniu rolek ale przed zaciągnięciem klamry stopa ma nadmierny luz, porusza się, a pięta się unosi – najwyraźniej wybraliśmy za duży rozmiar lub model nie pasuje dobrze do naszej anatomii. W obu wypadkach dociąganie pięty klamrą „na chama” to nie rozwiązanie – w takich rolkach nie będzie się jeździć komfortowo. Lepiej spróbować mniejszego rozmiaru lub innego modelu. W rolkach ze skorupą, jeżeli jest dobrze dobrana na długość a mimo to pięta nadal się unosi, można wymienić but wewnętrzny na grubszy – często taki zabieg jak zmiana linera niweluje problem.
Rolki typu softboot mają przytwierdzony do szkieletu miękki „kapeć” i w zasadzie nie ma tu nic finezyjnego. Materiały najczęściej są tak dobrane, by gwarantowały przede wszystkim komfort i „oddychały”, czyli przepuszczały parę wodną. Konstrukcja tego typu upośledza jednak niejako kontrolę nad rolkami i poza zastosowaniami jazda rekreacyjna/fitness, jest bardzo rzadko spotykana.
Jeżeli chodzi o rolki ze skorupą wewnętrzną, to używają one znacznie sztywniejszych materiałów do jej obszycia. Są to najczęściej termo-formowalne pianki, skóra syntetyczna bądź naturalna, czy pochodne nylonu. Rolki tego typu są obiektywnie mniej komfortowe niż softbooty, ale dają także o wiele lepsze przełożenie ruchów stopy na rolkę. Skorupa nie przebiega pod całym obszyciem, wygląda to w przybliżeniu tak:
Rolki doop/Xsjado posiadają element zwany ankle-part, czyli w zasadzie szerokie zapięcie dociskające piętę i spełniające rolę języka w tych rolkach. Z przodu zaś palce mogą być trzymane rzepem lub klamrą. Wrolkach doop podstawą konstrukcji jest tzw. baseplate, natomiast w Xsjado – soulplate.
Niektóre rolki posiadają boczny, plastikowy element ochronny tzw. slider czy abrasive pad – ma on zapobiegać przecieraniu się buta przy upadkach podczas praktykowania slide’ów.
W rolkach do jazdy aggressive pod butem jest umiejscowiony soulplate, czyli powierzchnie do ślizgania się po murkach i poręczach. Zasadniczo możemy go podzielić na trzy obszary:
–soul/soulspace czyli główna część, najczęściej używana do ślizgania się. Jest ona położona pod zewnętrzną częścią buta
–inside plate, czyli powierzchnie do ślizgania się pod wewnętrzną częścią buta. Zazwyczaj się nieco węższe od soulspace.
–backslide groove, czyli zagłębienie w soulplate które służy do wykonywania trików typu royale (stopa prostopadle do krawędzi po której się ślizgamy).
Firma Sunshine posiada patent na wymienny element tworzący backslide groove, tzw. backslide plate. Można go spotkać w rolkach Razors oraz Remz. U pozostałych producentów soulplate to zazwyczaj jeden niepodzielny element.
Ostatnim elementem buta rolek jest mocowanie szyny. Wyróżniamy kilka typów takowego:
–niestandardowe, bez możliwości wymiany szyny – czyli gdy szyna jest nitowana np. bocznie do buta, czy wręcz tworzy jedną całość z nim. Takie mocowania spotyka się najczęściej w rolkach rekreacyjnych i tanich modelach fitness. Można do tej grupy także zaliczyć nitowane szyny w rolkach hokejowych – zazwyczaj się ich nie wymienia, bo jest to bardzo uciążliwe dla użytkownika – są przytwierdzone na około dziesięciu nitach. W specjalistycznych sklepach hokejowych często są maszyny do usuwania i ponownego zakładania nitów – zdarza się że płoza czy szyna pękną w ciągle jeszcze dobrym bucie i zabieg wymiany jest bardziej opłacalny ekonomicznie niż zakup całych nowych rolek.
-niestandardowe, z możliwością wymiany szyny – to rozwiązania specyficzne dla danego producenta i zazwyczaj jesteśmy ograniczeni do szyn tylko jednej marki. Firma Bont produkuje buty i szyny do jazdy szybkiej z systemem mocowania 3pkt (w linii), co ma na celu zwiększenie sztywności i usprawnienie transferu energii ze środka stopy. Firmy Rollerblade w kooperacji z Luigino opracowała system Gravitational Torque, który ma na celu wymusić odepchnięcie ze środka buta – tam szyna jest mocowana w jednym, centralnym punkcie (co oczywiście nie oznacza, że jedną śrubą!). Firma Powerslide opracowała swój własny trzypunktowy system mocowania szyny – w przeciwieństwie do firmy Bont, punkty mocujące położone są jednak nie w linii, a na planie trójkąta (dwa z przodu, jeden z tyłu). Umożliwia to wyraźne obniżenie środka ciężkości.
–SSM, zwane inaczej: Standard Speed Mount, Small Speed Mount, V-type 165mm – najczęstsze mocowanie szyny w lepszej klasy rolkach fitness, rolkach freeskate, freestyle slalom, a także w butach do jazdy szybkiej dla dzieci i osób o małych stopach. Tylny punkt mocujący jest tu uniesiony o około centymetr względem przedniego. Co ważne – nie jest to ściśle określony normami standard, więc może się zdarzyć, że nie wszystkie szyny SSM będą idealnie pasowały pod każdym butem, mimo możliwości ich zamontowania. Taka sytuacja występuje np. w rolkach Rollerblade Twister, gdzie szyny produkcji Powerslide są wysunięte zbyt do przodu. Na stronie jest opisana sytuacja z szynami Powerslide Pleasure Tools, które nie za bardzo pasowały do Powerslide Imperial, mimo że podwozie i but pochodzą od tego samego producenta i używają standardu SSM. Ten typ mocowania posiada pewne wyraźne ograniczenia konstrukcyjne – szyny 4x100mm pod takie mocowanie są bardzo wysokie, co jest niewygodne. Praktyczny rozmiar czterech kół w szynie jaki jeszcze ma sens w tym wypadku to 4x90mm lub zestaw hybrydowy 3x100mm 1x90mm (gdzie drugie koło jest mniejsze w celu obejścia problemu ze śrubą wypadającą tuż nad nim). Szyny na trzy koła także pozwalają obejść ograniczenia konstrukcji buta i można spotkać nawet zestawy 3x125mm pod to mocowanie.
-LSM, inaczej Large Speed Mount, Long Speed Mount, V-type 195mm – to przesunięcie przedniego punktu mocującego z SSM o 3cm do przodu. LSM wprowadziła jako pierwsza firma Fila w celu obejścia ograniczeń konstrukcyjnych SSM przy szynach na koła 4x100mm. Takie mocowanie stosuje się w przypadku rolek do jazdy szybkiej, semi-race oraz droższych modeli fitness. Pozwala na obniżenie balansu rolki przy czterech kołach o średnicy większej niż 90mm. Tutaj, ze względu na długość szyn i szeroki ich wybór, zazwyczaj nie ma problemów z użyciem podwozia i butów różnych producentów. Firmy wypuszczające szyny do jazdy szybkiej oferują często nawet kilka wersji długości tego samego modelu, by można było lepiej je dopasować do butów i anatomii zawodnika.
Zarówno w SSM jak i LSM możemy mieć różne rozwiązania co do systemu regulacji położenia szyny pod butem. Najprostszy przypadek to but z pojedynczymi punktami do wkręcenia śruby z przodu i z tyłu – w takich rolkach zdani jesteśmy na otwory w szynie, jeżeli chcemy zmienić jej ustawienie. Bardziej zaawansowane są płytki/bloczki metalowe z kilkoma gwintowanymi otworami, umożliwiające większy wybór pozycji szyny pod butem. Firma Powerslide stosuje w wielu swoich modelach system X-Slot, pozwalający na płynną zmianę położenia punktów mocujących w pewnym zakresie.
–UFS, Universal Frame System – standard spotykany w niektórych rolkach freeskate i powszechny w rolkach aggressive. Podobnie jak w SSM, rozstaw punktów montażowych wynosi 165mm, jednak tutaj oba z nich są na jednym poziomie. Wokół punktów mocowania szyny są wypustki (ufs nubs) które pasują do zagłębień w szynie. Ma to na celu wzmocnienie połączenia oraz zapobiegnięcie wyrabiania plastiku szyny przez metal śruby przy działaniu sił bocznych. Każdą szynę UFS da się dokręcić do każdego buta UFS, jednak w jeździe agresywnej używa się zazwyczaj kilku różnych długości, lepiej współgrających z różnymi przedziałami wielkości buta.
Na koniec warto dodać, że buty definiują tak naprawdę przeznaczenie danych rolek. Np. jeżeli do sztywnych butów z rolek freeskate dokręcimy szyny fitness – takie rolki nadal nadadzą się do jazdy freeskate dużo bardziej, niż gdybyśmy do miękkiego buta fitness dokręcili szyny freeskate.
Inny przykład – nawet jeżeli dany model posiada system UFS, ale nie posiada pełnoprawnych soulplate, nie można go nazwać rolkami aggressive, choćbyśmy dokręcili szynę od nich.
Z rolek do slalomu nie zrobimy 100% rolek do jazdy szybkiej, gdyż nie zamontujemy do nich odpowiednio niskiej szyny na cztery koła o średnicy 100mm lub 110mm, oraz nie będziemy mogli przyjąć speedowej, niskiej pozycji, nawet po odkręceniu cholewki.
Po dokręceniu do buta aggressive szyny freeskate na takim zestawie nie pobawimy się raczej w slide, bo szeroki soulplate będzie zawadzać o podłoże, wytrącając nas z równowagi. Dokręcenie do takiego buta szyny 243mm i założenie kół w banana także właśnie z powodu szerokości soulplate nie da nam rolek do slalomu.
Nie ma czegoś takiego jak uniwersalne buty do wszystkiego – pewne „przebranżowienie” jest możliwe, jednak nie należy oczekiwać cudów. Dlatego też wybór modelu opartego na bucie właściwym dla stylu jazdy, jaki chcemy uprawiać, jest tak istotny.
O linerach i wyściółce w rolkach jednoczęściowych możesz przeczytać tutaj: klik
